04 Haziran, 2010

159 - Ahlaksal İkilem: Şişman Adamı Trenin Altına İter misin?

Cuma, Haziran 04, 2010 Gönderen Berna Arslan , , 3 yorum


Bir düşünce egzersizinde bulunmanızı isteyeceğim:
Kontrolden çıkmış bir yük treni raylardan aşağı hızla gelmektedir. Yolunun üzerinde raylara bağlanmış 5 kişi vardır. Neyse ki, elinizin altında bir vites kolu var ve trenin öbür raya sapmasını sağlayabilirsiniz. Ancak, diğer rayda da başka bir kişi var. Vites kolunu çevirir misiniz?

Çoğu insanın evet dediği bu soru ahlak felsefesinde oldukça sık incelenmiş bir konu. Ama özellikle de başka bir senaryo ile birlikte:
Aynı şekilde kontrolden çıkmış bir tren beş insanın üzerine doğru gitmektedir. Tren, sizin bulunduğunuz köprünün altından geçecektir. Raylara çok ağır bir yük atabilseniz, treni durdurabilirsiniz. Yakınınızda da oldukça şişman bir adam var. Treni durdurmanızın tek yolu, bu adamı raylara itmek ve onu öldürerek beş kişiyi kurtarmak. Bunu yapar mısınız?

Muhtemelen hayır cevabı verdiniz. Esasında bu iki durumun sonucu aynı, bir kişi ölüyor, beş kişi kurtuluyor. Ancak insanların çoğu ikinci durumda adamı itmek istemiyor. Bu bir nevi "ellerimizi kirletmek" oluyor. Vites kolunu çevirmek başka, bir adamı ellerimizle ölüme itmek başka. Böylece ahlaksal bir ikilem doğuyor.

Bu durum, bilişsel bilimde de incelenmiş ve beyin aktivitelerine de bakılmış. Soruyu ilk ortaya atan kişi Philippa Foot adlı bir filozofmuş. Faydacılık ilkesine göre iki durumda da bir kişiyi öldürüp beş kişiyi kurtarmak seçeneği seçilmeliymiş. Ancak tabii ki gerçek cevaplar bu ilkeye genelde uymamış.

Dipnot: Faydacılık akımına en çok katkıda bulunanlardan biri de Jeremy Bentham isimli filozofmuş. (Lost izlemiş olanlar belki bu ismi hatırlayabilirler)

3 yorum:

Unknown dedi ki...

Ben olaya 1 kişinin ölmesi 5 kişinin ölmesinden iyidir gözüyle baktım ve şişman adamı iterdim 5 kişiyi kurtarmak için.

BBÖ dedi ki...

Merhaba Erdem Bey,

Ahlak felsefesinde sizin bakış açınızı savunan bir yaklaşım var, ismi İngilizce'de Utilitarianism olarak geçiyor.
Belki ilginizi çeker :)
Teşekkürler.

Adsız dedi ki...

https://www.youtube.com/watch?v=KUsGDVOCLVQ