02 Ekim, 2010

207 - Psikoloji Kültürden Ne Kadar Bağımsızdır?

Cumartesi, Ekim 02, 2010 Gönderen Berna Arslan , , yorum yok


İnsan kültüründen bağımsız şekilde bir kişiliğe sahip olabilir mi? Aynı şekilde kültür, insanların psikolojisinden bağımsız biçimde şekillenebilir mi? 

Son yıllarda kültür/antropoloji ve psikoloji alanında yapılan çalışmalar, bir alanın diğer alanla bağlantı kurmaması açısından eleştiriliyor. Psikoloji alanında birçok çalışmada, ABD'de bulunan lisans seviyesindeki öğrenciler denek/katılımcı olarak yer alıyor. Bu durum da bu topluluğun bir toplumu veya tüm insanlığı temsil edip edemeyeceği sorusunu akıllara getiriyor.

Yayımlanan bilimsel araştırmaların çoğu ABD ve Batı Avrupa'da yürütülüyor. Buradaki katılımcılar da Batı tipi eğitimden geçmiş ve Batı değerlerini benimseyen kişiler oluyorlar. Peki bu durum onların bilişsel yapılarını veya davranışlarını etkilemiyor mi?


Son zamanlarda yapılan bazı çalışmalar gösteriyor ki, yıllardır evrensel kabul edilen bazı davranışlar bile aslında öyle değil. Örneğin 70'lerde keşfedilen bilişsel önyargılar/eğilimlerden (cognitive bias) bir örnek verilebilir. Bu eğilimler bir nevi bizim "kısayollarımız". Mantık kurallarına uymasa da insan zekasının belki de kıvraklığını sağlayan, kısa yoldan düşünmesini sağlayan, ama hata yapmasına da izin veren sistemler. Bu eğilimler uzun bir listeden oluşuyor ve evrensel oldukları düşünülüyor. Ancak bir Maya halkı ile yapılan bir çalışma göstermiş ki bu eğilimlerin bir tipi (omission bias) bu kültürdeki insanlarda görülmüyor.

Psikolojik gibi biyolojik farklılıklar da farklı kültürlerin getirdiği olgulardan. Örneğin çıplak ayak koşan biri ile devamlı yastıklı spor ayakkabı ile koşan birinin ayak yapıları birbirinden farklı. Çıplak ayak koşan biri yere inerken önce ayağının ön kısmına inerken, spor ayakkabı ile koşan biri önce topuğunun üstüne iniyor. Bunun gibi başka biyolojik farklara da rastlamak mümkün.

Kısaca, ne kültür psikolojiden bağımsız olabilir ne de psikoloji kültürden.

0 yorum: