30 Mayıs, 2012

420 - Zihnimizde kelimeler nasıl temsil edilir?

Çarşamba, Mayıs 30, 2012 Gönderen Berna Arslan , , , yorum yok

Beyin çalışmalarının ve psikolinguistik (psikoloji & dil) çalışmaların araştırdığı güncel sorulardan biri kelimelerin zihnimizde nasıl temsil edildiği. Bu konuya dair bilim dünyasında farklı fikirler mevcut. Örneğin "domates" kelimesini ele alalım. Bir grup araştırmacı diyor ki, domatesin anlamı da diğer kelimelerin anlamlarının temsil edildiği özel bir beyin bölgesinde yer alıyor. Bu alan anterior temporal lob adı verilen, beynin ön ve alt kısmında yer alan bir bölge.


Diğer biliminsanları ise bu tip özel bir bölgenin olmadığını, aksine domates kelimesi ile karşılaştığımızda zihnimizde domates kavramını oluşturan birçok özelliğin harekete geçtiğini ve kelimenin anlamının bu şekilde temsil edildiğini düşünüyorlar. Örneğin domates kırmızıdır, bir yiyecek maddesidir, yumuşaktır, belli bir kokusu vardır. O zaman domates kelimesi, beyinde domatesin özelliklerine (renk, şekil, koku vb.) karşılık gelen sinir topluluklarının aynı anda aktive olmasıyla temsil edilir. Bu görüş, bilgi edinmede duyusal ve motor (hareketle ilgili) alanlarının büyük işlevi olduğunu önesürüyor.

Kol ile ilgili kelimeler    ve     Yüz ile ilgili kelimeler
Bu modele göre her kelime için o kelimenin temsil ettiği özelliklere göre
farklı alanlar (kol ve yüz hareketleri gibi) harekete geçiyor (kırmızı ve yeşil ile gösterilen).
Beyaz ile gösterilen noktalar ise her kelime için ortak şekilde harekete geçen alanları gösteriyor
(örneğin kelimenin okunuşuna dair olan fonolojik bilgi alanları).
Bu iki farklı görüşü biraraya getiren bir model daha bulunuyor. Bu modele göre, kelimelerin özelliklerini temsil eden alanlar (renk, koku gibi) kelime işlerken aktif hale geliyor, ama bunun yanında merkez görevi gören özel bir birleştirme bölgesi de devreye giriyor. Bu merkez bölgenin (semantic hub), en başta da söylediğim gibi, anterior temporal lob olduğu düşünülüyor.
Anlamsal merkez fikri. Koyu turuncu ile gösterilen bölgenin kelimenin farklı özelliklerini birbirine
bağlayan bir merkez görevi gördüğü düşünülüyor. Bunun yanında kelimenin özelliklerine
dair alanların (diğer renklerle gösterilen) kelime işlerken aktifleştiği önesürülüyor.

Peki deneyler ve hastalardan elde edilen sonuçlar bize ne gösteriyor? Anlamsal bunama (semantic dementia) hastaları, zaman içinde kelimelerin ve kavramların anlamlarını unutmaya başlıyorlar. Diğer birçok alanda normal faaliyet gösteren bu hastalarda beynin anterior temporal lob bölgesinde küçülmeye rastlanıyor. Bu sebeple, bu bölgenin anlam temsili açısından önem taşıdığı düşünülüyor.

Sağlıklı kişilerle yapılan beyin görüntüleme deneyleri ise hareketle alakalı kelimelerin işlenmesinin beynin hareket bölgelerini aktifleştirdiğini ortaya koyuyor. Hatta örneğin bacak ile ilgili hareket kelimelerini okumak, beynin bacak hareketleri gerçekleştiğinde aktifleşen bölgelerini harekete geçiriyor. Bu da duyusal ve motor sistemlerin kelime anlamlarının temsilindeki rolünü ortaya koyuyor. Bu rolün ne kadar ileri gittiğine dair çalışmalar sürüyor. Örneğin kelimelerin sıklığına (dilde ne kadar sık kullanıldıkları) göre bu aktivasyonun miktarının değişip değişmediği veya mecazi anlamda kullanılan hareket kelimelerinin de aktivasyona yol açıp açmadığı gibi konular araştırılıyor.

Bu konuyu merak edenler Karalyn Patterson ve Friedemann Pulvermüller gibi biliminsanlarının makalelerine göz atabilir. Buraya da fikir almak için bakabilirsiniz. Benim için çok ilginç bir konu, umarım hoşunuza gitmiştir.

0 yorum: