422 - Neden Yalan Söyleriz?

"Everybody lies" - House

Ne kadar yalancısınız? Ne zamanlarda yalan söylersiniz? 

Herkes az ya da çok yalan söyler. Massachusetts Üniversitesi Psikoloji profesörü Robert Feldman, yalan söylemenin kendine güven ile ilgili olduğunu söylüyor. Kendimize olan güvenimizin tehdit altında olduğunu hissettiğimiz an daha karmaşık yalanlar kurmaya başlıyoruz.

Tüm yalanlar zararlı değil elbette. Bazen mahremiyetimizi korumak veya başkalarına zarar gelmesini engellemek için de yalan söyleriz. Bir de kibarlık adına söylediğimiz yalanlar var. "-Saçım nasıl olmuş?", "-Çok güzel" gibi. Araştırmacıların ise dikkat çektiği ilginç bir nokta var: Birçok hayvan birbirini aldatmak üzere davranışlarda bulunuyor, ama yalnızca insanlar hem kendilerini hem de başkalarını kandırma özelliğine sahip. İnsanlar, başkalarının kendileri hakkında ne düşündüklerine o kadar kafayı takıyor ki, gerçekle kendi zihinlerinde yarattıklarını ayırt etmekte güçlük çekiyorlar.

Örneğin Feldman'ın yaptığı deneylerden birinde iki yabancı bir odaya konuluyor ve sohbet ederken kameraya çekiliyor. Daha sonra bu video, katılımcılara ayrı ayrı izletiliyor ve "tam olarak doğruyu" söylemedikleri anları tespit etmeleri isteniyor. İlk başta tüm katılımcılar tüm söylediklerinin tamamıyla doğru olduğunu iddia ediyor. Videoyu izlediklerinde ise sevmedikleri bir kişiyi seviyormuş gibi davrandıkları veya daha da ileri giderek bir müzik grubunun solisti olduklarını iddia ettikleri görülüyor.

Feldman ise insanların yalan söylemelerini reflekse benzetiyor. Yalan söylemenin günümüz toplumunda normal iletişimin bir parçası olarak algılandığını belirtiyor. Kadın-erkek farkına bakarsak ise şunları görüyoruz: Erkekler genelde kendilerini daha iyi göstermek için yalan söylemeyi tercih ederken, kadınlar genellikle karşısındakinin iyi hissetmesi için yalan söylüyor. Ayrıca dışadönük insanların içedönük insanlara göre daha çok yalan söylediği gözlenmiş.

Bu konuyla ilgili okurken gözüme hoş bir anı çarptı. Anahtarlarını unutan ve evin kapısında kalan Peter, çilingir çağırıyor. Çilingirin çok kısa bir sürede kilidi açtığını gören adam şaşırıyor. Çilingir ise şunları söylüyor: "Kilitler sadece dürüst insanların dürüst kalmalarını sağlamak için vardır. İnsanların yüzde 1'i tamamıyla dürüsttür ve asla hırsızlık yapmaz. Diğer yüzde 1'i ise bulduğu her fırsatta sizden faydalanır. Zaten kilitler bu kişileri durdurmaya yetmez. Kilitler geriye kalan, "çoğu zaman dürüst" olan ve evinizde kilit olmasa içeriye girmeye meyledebilecek yüzde 98 için yapılmıştır."

Neden yalan söylediğimize dair ise önerilen birkaç ana madde var:

• Zarar görmekten korkma: Kendimizi korumak, fiziksel veya zihinsel zarardan kaçınmak için
• Tartışmadan kaçmak için
• Ceza almaktan korkma: Büyürken "kavgayı kim başlattı", "sınavdan kaç aldın" gibi sorulara verilecek cevapların getirebileceklerinden kaçınmak amacıyla
• Kabul görmemekten korkma: Daha popüler olmak için kişinin bazı yönleri hakkında yalan söylemesi
• Kaybetme korkusu: Bizim için değerli olan maddeleri veya fırsatları kaybetmemek adına
• Yardımsever sebeplerle: Arkadaşlarımızı ve sevdiklerimizi korumak ve onları iyi hissettirmek için

Yalan söylemek konusunda kadın erkek farkları ile ilgili Cem Yılmaz'ın güzel bir gösterisi vardı, şuradan izleyebilirsiniz.

Son olarak, yalan söylemeye mecbur kaldığınızda George Costanza'nın bilge sözlerine kulak verin: "It's not a lie if you believe it*".


*Eğer inanırsan yalan değildir

Kaynak:  

• (1) http://www.livescience.com/772-lie.html, 
• (2) http://www.philforhumanity.com/6_Reasons_Why_We_Lie.html, 
• (3) http://danariely.com/2012/05/26/why-we-lie-from-wsj/